آزمايشگاهي كه كرونا را به زانو درآورد

روزنامه همشهري: سر زدن به آزمايشگاهي كه در آن واكسن مشهور اين روز‌هاي جهان ساخته شد كه به عقيده بسياري مي‌تواند ويروس جديد كرونا را به زانو در آورد. يك زوج دانشمند ترك‌تبار هفته گذشته موفق شدند اميد را به دنياي بحران‌زده اين روز‌ها تزريق كنند. دكتر اوگور شاهين و دكتر اوزلم تورچي، بنيانگذاران شركت آلماني BioNTech در مسير تحقيقات خود روي ساخت واكسن ويروس كشنده كرونا و عامل بيماري كوويد-۱۹ به موفقيت بزرگي دست يافتند كه بسياري از رسانه‌هاي خبري آن را پايان همه‌گيري كرونا خوانده‌اند

ادعاي اثربخشي ۹۰ درصدي اين واكسن در مصونيت برابر كوويد-۱۹ يعني درصدي بيشتر از آنچه واكسن‌هايي مانند آنفلوآنزا، هاري يا زونا ايمني ايجاد مي‌كنند. اين خبر براي نخستين‌بار ثابت كرد كه ويروس كشنده كرونا را مي‌توان با علم به زانو درآورد.

اما شايد جايي كه اين واكسن در آن ساخته شد و به نتيجه رسيد حالا بيشتر از هر نقطه‌اي در جهان مورد توجه باشد. جايي كه كاركنان BioNTech با مديريت دانشمندي مسلمان و برنده جايزه مصطفي (ع) در سال ۲۰۱۹ در كنار همسر و همكارانش براي نجات بشريت تلاش كردند. آيا روزي دوباره مردم جهان مي‌توانند ماسك‌ها را از روي صورت بردارند و عزيزانشان را با خيال راحت در آغوش بكشند؟

علم مي‌تواند

شركت بيوان‌تك كه حالا ديگر همه نامش را مي‌شناسند جايي به بزرگي بسياري از شركت‌هاي داروسازي يا تحقيقاتي جهان ندارد. دكتر شاهين چند سال قبل گروهي از دانشمندان و همكارانش را از دانشگاه Mainz در اين آزمايشگاه تحقيقاتي دورهم جمع كرد تا از روش نوين و پيشتاز mRNA براي ساخت تركيبات درماني جديد استفاده كنند. در ژانويه۲۰۲۰ دكتر شاهين در دفترش در همينجا بود كه يك مجله علمي ديگر را ورق مي‌زد. خيلي از همكاران و دوستانش علاقه اعتيادگونه او را به مجلات و ژورنال‌هاي علمي مسخره مي‌كردند. اما در زمان مطالعه همين مجله بود كه او متوجه ظهور نوع جديدي از ويروس خانواده كرونا در چين شد. او به سرعت با همكارانش تماس گرفت تا تنها چند روز بعد تحقيقات شبانه‌روزي در آزمايشگاه‌شان شروع شود.

واكسني مبتني بر mRNA

دكتر شاهين معتقد است واكسني كه مراحل آزمايشي آن توسط گروه دارويي فايزر روي ۴۳ هزار داوطلب در ۶ كشور انجام شده است از بعضي جهات تقريبا يك واكسن كامل است. اين واكسن با استفاده از تعدادي ابزار‌هاي مبارزه با پاتوژن به‌طور همزمان مي‌تواند موفق به ازبين بردن يك يا چند ويروس كرونا شود. اما نكته اينجاست كه تاكنون اين ۲ محقق هنوز به اين نتيجه نرسيده‌اند كه كدام ابزار در واقع موفق عمل مي‌كند. دكتر شاهين كه مدير اجرايي بيوان‌تك هم هست، مي‌گويد: ما هنوز چيزي در اين‌باره نمي‌دانيم و منتظريم تا ظرف ۶ تا ۱۲‌ماه آينده بفهميم كه چه چيزي عامل ميزان محافظت است.

برخلاف واكسن‌هايي كه تقريبا بيماري‌هايي مانند سرخك و فلج‌اطفال را ريشه‌كن كرده‌اند يك اتفاق جديد رقم خورده است، پلتفرمي كه واكسن BioNTech براساس آن ساخته شده است معروف به RNA پيام‌رسان يا mRNA است. با تزريق واكسن اين ساختار ژنتيك به بدن تزريق مي‌شود، روشي كه قبلا هرگز از طريق يك داروي مجوزدار استفاده نشده و دهه‌ها از سوي جوامع علمي مورد ترديد و بدبيني قرار گرفته است.

اما بحراني كه ويروس كرونا نزديك ۱۰‌ماه است براي بشر به‌وجود آورده، به دكتر شاهين و دكتر تورچي اين فرصت را داد تا اثبات كنند يكي از اين ويژگي‌هاي كليدي تكنولوژي - توانايي استقرار سريع سيستم ايمني در مقابل يك هدف مشخص با نيرو‌هاي مختلف- مي‌تواند انقلابي را كه ۲۵ سال پيش‌بيني مي‌شد، بشارت بدهد.

دكتر تورچي كه مدير ارشد پزشكي در BioNTech نيز هست، توضيح مي‌دهد: اينكه ما در موقعيت مقابله با اين بيماري همه‌گير قرار گرفتيم يك تصادف خوشايند است. من و همسرم در زمينه ساخت RNA براي واكسن‌هاي سرطاني تجربه زيادي داشتيم. فرايندي كه BioNTech اخيرا موفق به ايجاد ثبات كافي براي توليد با كيفيت بالا براي آن شده است. اگر اين همه‌گيري ۳ سال پيش اتفاق مي‌افتاد، كار ما بسيار دشوارتر بود.

قصه شروع ساخت BNT۱۶۲b۲

دكتر شاهين و همسرش كه هردو در كودكي با خانواده به آلمان مهاجرت كرده‌اند، هردو زندگي علمي خود را وقف تحقيق براي يافتن ابزاري بي‌نظير در مسير جنگيدن با آنتي‌ژن‌ها در تومور‌هاي سرطان‌زا كردند.

تنها ۲ هفته پس از انتشار توالي ژنتيك ويروس Sars-Cov-۲ در روز ۱۲ ژانويه، شركت BioNTech برنامه ساخت واكسن كوويد-۱۹ خود را كه اكنون BNT۱۶۲b۲ كليد زد. زماني كه سازمان بهداشت جهاني شروع پاندمي جهاني را در ماه مارس اعلام كرد، اين شركت ۲۰ كانديداي mRNA در دست ساخت داشت. روز‌هاي بعد آن‌ها با شركت دارويي آمريكايي فايزر و فوسون چيني براي كمك در مسير آزمايش‌هاي باليني قرارداد بستند. دكتر شاهين در ماه مارس در گفتگو با فايننشال تايمز گفته بود كه با حسن‌نيت تنظيم كننده‌هاي بازار، مي‌توان تا پايان سال ۲۰۲۰ يك محصول تأييد شده در دسترس همه قرار داد

درس از تجربه

ساخت واكسن كاري نيست كه با تحقيقاتي كوتاه بتوان به آن رسيد. پشت اطمينان و آرامش اين زوج براي رسيدن به واكسن در عرض يك سال، كشفي بود كه در سال ۲۰۰۳ در زمان شيوع ويروس سارس رقم خورد؛ كشفي كه وجود پروتئين‌هاي سنبله را روي ويروس‌هايي كه به گيرنده‌اي كه معمولا در سلول‌هاي ريوي يافت مي‌شود، نشان داد. همين پروتئين سنبله بود كه ثابت كرد واكسن mRNA مي‌تواند پاسخي براي توليد آنتي‌ويروس فعال كند.

با موفقيت آزمايش روي موش‌ها و ميمون‌ها داده‌هاي پيش‌باليني به اندازه كافي قوي بود تا شركت BioNTech، ساير شركت‌ها را براي آغاز آزمايش‌هاي باليني در‌ماه آوريل متقاعد كند.

با اينكه هزاران نفر در نخستين روز فراخوان داوطلب براي آزمايش باليني با شركت تماس گرفتند، اما آن‌ها تنها از ۴ داوطلب استفاده كردند. مقابله با ويروس‌هاي تنفسي بسيار دشوار است، زيرا عامل بيماري‌زا مي‌تواند از طريق بيني يا دهان خيلي زود خود را به ريه برساند. اگر فردي در معرض مقدار زيادي از ويروس قرار بگيرد، و آنتي‌بادي‌ها به اندازه كافي سريع عمل نكنند، ويروس كرونا وارد سلول‌ها شده، در آنجا تكثير مي‌شود و ميليون‌ها نسخه از خود مي‌سازد.

براي مقابله با اين مشكل، شركت

BioNTech واكسن mRNA خود را براي فعال كردن خط دوم دفاعي كه به‌عنوان سلول T شناخته مي‌شود، مهندسي كرد.

اين واكسن ۲ نوع سلول T توليد مي‌كند. اولي معروف به CD۸ و مجهز به اسكن مولكولي است كه مي‌تواند سلول‌هاي آلوده را درصورت مواجهه با هر ويروسي بررسي كرده واز بين ببرد، درحالي‌كه باعث كاهش بازتوليد اين پاتوژن‌ها مي‌شود.

دوم سلول‌هاي CD۴ است كه به‌عنوان اركستراسيون شناخته مي‌شوند و اطمينان مي‌دهند كه آنتي‌بادي‌ها مستقيما عليه سمت راست ويروس كار مي‌كنند و خيلي قوي به آن‌ها مي‌چسبند. آن‌ها همچنين به CD۸ كمك مي‌كنند تا بقيه بخش‌هاي سيستم ايمني را فعال كنند.

دكتر تورچي مي‌گويد: مي‌توان به اين ترتيب با يك گلوله‌برفي، بهمني از مكانيسم‌هاي ايمني را كه قدرت نفوذ دارند بر سر ويروس ريخت.

خبر خوش ۹۰درصدي

دكتر شاهين مي‌گويد كه با پشت‌سر گذاشتن فاز سوم انساني، او منتظر اثربخشي ۸۰ درصدي واكسن بود و تا دريافت نتيجه خودش را سرگرم كار كرده بود تا سرانجام از سوي مدير اجرايي شركت فايزر نتيجه خوشحال‌كننده را شنيد. او مي‌گويد: مي‌شود يك نفس راحت كشيد، نشانه‌هاي زيادي از ايمني و مصونيت وجود دارد، اما هنوز نمي‌توان آن را با قطعيت اثبات كرد

اما واكنش جهاني به اين اتفاق بسيار فراتر از انتظار شركت BioNTech بود. به اين ترتيب زندگي و موفقيت دكتر شاهين و تورچي با عنوان «يك داستان موفق مهاجرت» مورد تمجيد قرار گرفت و شركت آن‌ها حالا از بانك دويچه هم بسيار بيشتر ارزش دارد. بيشتر دوز‌هاي يك ميليارد و ۳۵ ميليوني واكسن كوويد-۱۹ كه قرار است از سوي شركت فايزر تا پايان سال آينده تامين شود، از سوي ايالات متحده، اتحاديه اروپا، انگليس و ژاپن پيش‌خريد شده است.

كشور‌هاي ديگر ازجمله برزيل و سوئيس نيز در تلاش هستند تا باقيمانده واكسن را براي كشور خود تامين كنند. اما مقامات بهداشت عمومي نسبت به انتظار اثبات واكنش مثبت گروه‌هاي سني مختلف و افراد پرخطر به اين واكسن و ميزان ثبات ايمني آن هشدار داده‌اند. دكتر شاهين و همسرش در شركت آلماني BioNTech كار را با ساخت واكسن كوويد-۱۹ تمام نمي‌كنند، آن‌ها قصد دارند كه هدف خود را با ساخت واكسن‌هاي mRNA براي سرطان‌هاي پروستات، تخمدان، لوزالمعده و ساير موارد ادامه دهند.